Ο Καβάφης κι η επίδρασή του στην ελληνική λογοτεχνία

ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Γεννήθηκε το 1863 στην Αλεξάνδρεια. Παιδί ακόμα φεύγει από την πόλη του για να ζήσει όλα του τα παιδικά και νεανικά του χρόνια στην Αγγλία και την Κωνσταντινούπολη. Το 1885 επστρέφει μόνιμα πια στην Αλεξάνδρεια με έργο φαντασία και σώμα. Αρχίζει να μελετά συστηματικά φιλολογία και ιστορία. Το 1933 πεθαίνει.

Ο ΠΟΙΗΤΙΚΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ
Ενας ποιητής της διασποράς του ελληνισμού. Η ποίησή του μοιάζει αμετακίνητη από το χρόνο. Σαν κυκλώπειος βράχος γκρεμίζει την παλιά ποίηση, ελευθερώνει τη γλώσσα και την ωθεί προς τον ψυχισμό των νέων καιρών, εγκαινιάζοντας τη νέα εποχή στην ποίηση των Ελλήνων. Διδακτική, ελεγειακή ακόμα και λυρική η ποίησή του προχωρά κι αναζητά τα ορόσημα και τα όρια μέσα στην ιστορία, στα κατάβαθα της ψυχής του για να κατακτήσει την αλήθεια και να κατακτηθεί από τις διαδικασίες της ζωής. Κι όμως "το ευρύτερο κοινό, ανίκανο να αισθανθεί τη μυστική γοητεία του Καβαφικού λόγου, στρέφει τη ράχη του προς ένα έργο, όπου σχεδόν δεν υπάρχει στοιχείο κατάλληλο να συγκινήσει την κοινή ευαισθησία". Ι.Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ - Ο ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ -
Ο λόγος του πυκνός, δραματικός εκφράζει τα αδιέξοδα. Προσπαθεί να απομυθοποιήσει, να καταργήσει τα σύμβολα.

"χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ' υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη" ΤΕΙΧΗ

Αισθάνεται τη θλίψη του θανάτου, την μεταμορφώνει σε σπαρακτική αγωνία στην ήρεμη μελανχολία των Μαρμάρων του Κεραμεικού. Η μεγαλύτερη νίκη γι' αυτόν είναι η εκπλήρωση του Χρέους. Η ποίησή του είναι εξομόγηση ζωής, αντλημένη από δυνατά συναισθήματα και πάθη, εκφρασμένη με τον πιο δραματικό και ιδιότυπο τρόπο.

"επέστρεφε συχνά και παίρνε με την νύχτα,
όταν τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται" ΕΠΕΣΤΡΕΦΕ

Ο Καβάφης έψαξε, αναζήτησε, αισθάνθηκε, ανακάλυψε και αποκάλυψε στον εαυτό του τις βουλές της ποιήσεώς του. Η ποιητική του γλώσσα έχει το ρυθμό, το περπάτημα του στίχου ενταγμένο στον προφορικό λόγο, όπως ακριβώς εκείνος πίστευε πως πρέπει να μιλάει κανείς στην ελληνική γλώσσα. Υπάρχει το δικό του προσωπικό δράμα που θέλει να κρύψει και να κρυφτεί ο ίδιος πίσω από ιστορικές στιγμές και γεγονότα.

"και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις
(η μέρα που αφέθηκες κ' ενδίδεις),
και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα" Η ΣΑΤΡΑΠΕΙΑ

Η ποίησή του δεν είναι προιόν οίστρου αλλά σοφίας. ΄Αλλωστε γι' αυτό έγινε ποιητής τόσο αργά, όταν με τον χρόνο ωρίμασε η σοφία του.

"κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις" ΟΣΟ ΜΠΟΡΕΙΣ

Η ποίηση για τον Καβάφη είναι φυγή, λύτρωση, μαρτυρία, δημιουργία, κραυγή αγωνίας. "Δεν μπορείς να γίνεις ποιητής" έλεγε ο BYRON "αν δεν είσαι ερωτευμένος ή δυστυχισμένος".
Ο ποιητής θα τα ζήσει έντονα και τα δύο. Απομονωμένος, μακριά απ' όλα θα υπάρξει μόνιμα ερωτευμένος με τη ζωή, τα νιάτα, τους εφήβους κι εξ' αιτίας αυτού του πάθους του που δεν θέλει να ομολογήσει και να βγει προς τα έξω, νοιώθει δυστυχισμένος.

Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ
Πλάι και πέρα από τον ποιητικό υπάρχει και ο πολιτικός Καβάφης. Σύμφωνα με την μελέτη του Σ. ΤΣΙΡΚΑ - Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ - Ο ποιητής "δεν επιλέγει για τους μύθους των ποιημάτων του την ελληνιστική και ελληνορωμαική εποχή, επειδή τάχα σ' αυτές μπορούσε να μιλήσει πιο ελεύθερα για τον έρωτά του. Αλλά γιατί, κάτω από το προσωπείο του ιμπεριαλισμού της Ρώμης, υπάρχουν αναλογίες ευάρμοστες, με τον ιμπεριαλισμό της Μεγάλης Βρετανίας, στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, όλα εκείνα τα χρόνια, από τη γέννηση του ποιητή ως το θάνατό του. Δεν είναι τυχαίο πως ζητά από το 1891 να γυρίσουν τα Ελγίνεια Μάρμαρα στην πατρίδα τους, κι από το 1893 να ενωθεί η Κύπρος μετην Ελλάδα". Μέσα από την ποίησή του αναδεικνύεται μια πολιτική στάση. Ο Καβάφης σαρκάζει και καταγγέλει την παρακμή ενός κόσμου, ενός κόσμου που ότι κι αν κάνει, όσες προσπάθειες κι αν καταβάλλει είναι καταδικασμένος.

"όμως η πτώσις μας είναι βεβαία. Επάνω,
στα τείχη, άρχισεν ήδη ο θρήνος" ΤΡΩΕΣ

Δανείζεται την Ρωμαική κατάκτηση του ελληνικού και ελληνιστικού χώρου για να εκφράσει την αντίθεσή του απέναντι στην κυριαρχία της Αγγλίας εκείνη την εποχή. "Η πολιτική του Καβάφη είναι μια πολιτική απογοητεύσεως, αλλά και προσπάθειας προσαρμογής μαζί. Η πολιτική του δεν είναι μια πολιτική προς χρήση κατακτητών όταν βρίσκονται στο στάδιο της επεκτάσεως, αλλά προς χρήση αυτών όταν πλέον τερματίσαντες την κατάκτηση παλαίουν για να μην κατακτηθούν οι ίδιοι, να μην αφομοιωθούν, να μην απορροφηθούν από επερχόμενους νέους εχθρούς". Γ.ΒΡΙΣΙΜΙΤΖΑΚΗΣ - Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ 

Είναι σχεδόν βέβαιο πως ο ποιητής προσπαθεί ν' αγνοήσει την εποχή του. Σίγουρα δεν ήταν ευχαριστημένος με την κοινωνία του. Με τα σύμβολα του παρελθόντος επιχείρησε να ειρωνευτεί την πραγματικότητα της εποχής του. Ο πολιτικός στοχασμός του βαραίνει το έργο του. Η πολιτική του συνείδηση μετουσιώνεται σε αίσθηση. "Για μένα, θα πει ο Γ.Π. ΣΑΒΒΙΔΗΣ, ο Καβάφης είναι πολιτικός ποιητής με την έννοια της ιστορικής του αίσθησης και της κοινωνικής του συνείδησης, που προβάλλονται στο παρελθόν και αντανακλώνται στο μέλλον του ελληνισμού, ως κατ' εξοχήν εκφραστή του Μεσογειακού Πολιτισμού. ΄Οπως κάθε άξιος καλλιτέχνης, ο Καβάφης δεν μπορεί παρά να είναι μάρτυρας του έθνους του και του καιρού του". -ΜΙΚΡΑ ΚΑΒΑΦΙΚΑ ΤΟΜΟΣ ΙΙ -
"Πολιτικοποιημένος ήταν, όμως κομματικοποιημένος όχι. Δεν θεοποιούσε ούτε πρόσωπα, ούτε καταστάσεις" (απάντηση σε ερώτηση του Αλέκου Καραπαναγοπούλου, από τη Ρίκα Αγαλλιανού-Καραγιάννη πρώην Σεγκοπούλου, που γνώρισε τον ποιητή κι έζησε στο περιβάλλον του).

ΤΑΜΠΟΥ ΚΑΙ ΠΟΙΗΣΗ
"Εκείνο που μου έκανε εντύπωση, ήταν ότι η ψυχή του Καβάφη κρατούσε χαμηλωμένο το φως της όπως η λάμπα του: ότι κι αν ο Καβάφης διατηρούσε κάτι μ' επιμέλεια στη σκιά, δεν ήταν το πρόσωπό του, αλλά η μορφή της ψυχής του" Κ. ΟΥΡΑΝΗΣ -
Ο ΣΕΞΟΥΑΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ -
Τούτη την ψυχή που με τόση επιμέλεια έκρυβε από την κοινωνική αποδοκιμασία και καταφρόνια, κατάφερε με ην ποιητική του ευαισθησία , να την εκφράσει καθαρά στην ποίησή του, να την ομολογήσει.

"κ' ήπια από δυνατά κρασιά, καθώς
που πίνουν οι ανδρείοι της ηδονής" ΕΠΗΓΑ

Κατάφερε να γίνει ο ανδρείος της ηδονής, όπως εκείνοι στο ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ. Αναγκάστηκε να ζει παράμερα και στη σκιά κρύβοντας τους ιδιαίτερους ερωτές του. Πάλευε με τον εαυτό του, για να ομολογήσει τ' ανομολόγητα.

"Εξευτελίσθη πλήρως. Μια ερωτική ροπή του
λίαν απαγορευμένη και περιφρονημένη
(έμφυτη μολοντούτο) υπήρκεν η αιτία:
ήταν η κοινωνία σεμνότυφη πολύ" ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ 1896

Τα "ΤΕΙΧΗ" που στη νεότητά του τα αισθάνθηκε ως φυλακή, έγιναν σιγά-σιγά ο φυσικός του χώρος. Τα αποδέχθηκε χωρίς ποτέ να τολμήσει να τα ρίξει, αλλά αντίθετα μέσα σ' αυτά οργάνωσε τη ζωή του. Αναζητούσε τις άνομες ηδονές και διψούσε αδιάκοπα γι αυτές. Μεταμόρφωσε τη σάρκα σε λόγο μεταφέροντας τα μηνύματά του από τον ομοφυλόφιλό του αισθησιασμό, σε υγιείς φιλοσοφημένες ιδέες, τις οποίες εμπέδωσε από το πλούσιο ιστορικό υλικό του ελληνικού και ελληνιστικού χώρου.

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ
Αισθησιακός ποιητής, ερωτικός, ιστορικός, διαλεκτικός, ένας τεχνίτης του λόγου. ΄Ενας από τους σημαντικότερους της νεότερης ελληνικής ποίησης, δεν ήταν δυνατόν να μην αναγνωρισθεί και να μήν του δοθεί η θέση που του έχει δοθεί στο πάνθεον των πνευματικών ανθρώπων του τόπου. Για πολλούς μελετητές του ένας Ευρωπαίος Ποιητής, για άλλους ο μόνος ίσως που δημιούργησε θύελλες αντιφατικών και πολέμιων του έργου του. Κι όμως τελικά ίσως είναι ο μόνος που άσκησε τη "ΜΥΘΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟ" όπως την ονόμασε ο ELIOT, παράλληλα με τα έργα των σημαντικών ποιητών του εικοστού αιώνα. Η μεγάλη θέση που του έχει δοθεί στα ελληνικά γράμματα εδραιώνεται ολοένα και περισσότερο, αν και η αναγνώριση έγινε κάπως αργά και μόνον μετά τον θάνατό του.

ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ
Η ποίηση του Καβάφη είναι μια ποίηση δουλεμένη σκληρά. Απογυμνώνει τον στίχο από κάθε τι περιττό, τον σμιλεύει για να φωλιάσει το πάθος, η μουσικότητα κι ύστερα να γίνει εικόνα, ιδέα, πράξη ζωής. Στον λυρικό του λόγο υπάρχει ο πόνος, το παράπονο. Για να δημιουργήσει κανείς πρέπει να πονέσει πολύ. Ο ποιητής θα ζήσει τον προσωπικό του πόνο αλλά και τον πόνο του ελληνισμού. Ζήτησε να ψηλαφίσει τη μοίρα του (ελληνισμού) και τα κατάφερε. Ξαναζωντανεύει το παρελθόν και μέσα από αυτό δίνει ένα δικό του όραμα ζωής. Μέσα από την ποίησή του μιλάει για τη ζωή, για τον θάνατο. Μιλάει για την βία, για τη μέθη της εξουσίας, για την διάψευση των ελπίδων.
Έγραψε εκατόν- πενήντα-τέσσερα ποιήματα. Υπάρχουν βέβαια και τα πρώτα του νεανικά, τα οποία ο ίδιος τ' αποκύρηξε. Εκτός από τις διάφορες δημοσιεύσεις σε διάφορα περιοδικά, ο ίδιος ο ποιητής εξέδωσε μόνον ένα τυπωμένο φυλλάδιο το 1904 που περιείχε 14 ποιήματα. Το επανεξέδωσε το 1910 προσθέτωντας άλλα επτά. Η πρώτη πλήρης έκδοση έγινε το 1935 από το περιοδικό * ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗ ΤΕΧΝΗ* με επιμέλεια της ΡΙΚΑΣ ΣΕΓΚΟΠΟΥΛΟΥ.
Σχεδόν όλη η ποίησή του είναι αποτέλεσμα μελέτης και γνώσης. Γνώριζε πολύ καλά την ευρωπαική λογοτεχνία κι έβλεπε τα νέα ρεύματα. Διάβασε ιστορία και μέσα εκεί τοποθέτησε το ξεχείλισμα της ψυχής του. Βλέπει τα πράγματα με την δική του σοφία. Βλέπει τους "ΕΦΙΑΛΤΕΣ" να καραδοκούν, χωρίς ποτέ ο ίδιος να εγκαταλείπει το Χρέος. ΄Ενα χρέος που παρόλο ότι οδηγεί στη συντριβή, εν τούτοις οδηγεί και στην ηθική δικαίωση.

ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ ΜΕ ΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΟΙΗΣΗ
Ο ποιητικός λόγος του Καβάφη δεν ήταν δυνατόν να μην επηρεάσει τους ποιητές της νεότερης γενιάς. Πολλοί ήταν αυτοί που μαγεύτηκαν από τον λυρικό του λόγο και την ιστορική μνήμη που υπάρχει στα περισσότερα ποιήματά του. Ο Γ.Θ.ΒΑΦΟΠΟΥΛΟΣ, η ΖΩΗ ΚΑΡΕΛΛΗ δέχονται τους πρώτους ερεθισμούς μιας καινούργιας ποιητικής. Πρώτες επιδράσεις στην αρχή, για να γίνουν γόνιμες συναντήσεις αργότερα, δίνοντας όμως το προσωπικό τους ύφος στην ποίηση. Ο ΣΑΡΑΝΤΗΣ ΠΑΥΛΕΑΣ ο οποίος φέρνει έντονα σπέρματα του Καβαφικού λόγου στην ποίησή του και βέβαια ο ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ, που από την πρώτη του ποιητική συλλογή, έχει συγγένεια με τα νοήματα, τις λέξεις αλλά και με την τεχνική της Καβαφικής ποίησης. Ο ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΛΑΠΑΘΙΩΤΗΣ με μια ζωή, παράλληλη μ' αυτή του Καβάφη "αντιγράφει ανώδυνα" κι επηρεάζεται έντονα από τον ποιητή. Είναι βέβαιο πως διανύουμε ακόμα και σήμερα σχεδόν ογδόντα χρόνια από τον θάνατό του την εποχή του Καβάφη.